लोणावळ्याच्या जवळील कार्ला या गावाजवळ ‘कार्ला लेण्या’ आहेत. या लेण्या लोणावळ्यापासून 11 किमी अंतरावर आहेत. ‘भाजा लेणी’, ‘पाटण बौद्ध लेणी’, ‘बेडसे लेणी’ आणि ‘नाशिक लेणी’ या लेण्यादेखील या भागात पाहण्यास मिळतात. या ठिकाणी ‘एकवीरा देवी’चे देवस्थान आहे. या लेण्या इ.स.पूर्व दुसऱ्या शतकापासून ते इ.स. 5 व्या शतकापर्यंत बांधल्या गेल्या. कार्ला लेण्या या महाराष्ट्रातील सर्वात जुन्या आणि लहान लेण्यांपैकी एक आहेत.
‘कार्ला लेण्या’ या बौद्धकालीन लेण्या आहेत. या एकूण 16 लेण्या आहेत. बर्‍याच लेण्या या बौद्ध धर्माच्या सुरुवातीच्या हिनयान टप्प्यातील आहेत. यातील 3 लेण्या या बौद्ध धर्माच्या महायान टप्प्यातील आहेत. या लेण्यांमध्ये ‘चैत्यगृह’ ही मुख्य लेणी आहे. ‘चैत्यगृह’ हे त्या काळचे एक भव्य प्रार्थनास्थळ होते.
चैत्यगृहाची निर्मिती इ.स.पूर्व पहिल्या शतकात झाली होती. चैत्यगृहाच्या छतामध्ये लाकडाचे कोरीव काम पाहण्यास मिळते. चैत्यगृहात डाव्या आणि उजव्या बाजूस नक्षीदार कोरलेले खांब आपणास पाहण्यास मिळतात. या खांबांवर पुरुष, स्त्री, हत्ती, घोडे यांचे शिल्प पाहण्यास मिळते. प्रवेशद्वाराजवळ असलेल्या मोठ्या खिडकीतून सूर्यप्रकाश आत येतो आणि थेट चैत्यगृहामध्ये असलेल्या स्तुपावर पडतो.
इतर 15 लेण्या या आकाराने लहान आहेत, यांना ‘विहार’ म्हटले जाते. यांचा वापर राहण्यासाठी आणि प्रार्थनास्थळ म्हणून केला जात असे. येथील प्रवेशद्वाराजवळ सिंहांचा एक विशाल स्तंभ आहे, जो उत्तर प्रदेशातील सारनाथ येथे सम्राट अशोकाने उभारलेल्या सिंहाच्या स्तंभाची आठवण करून देतो.
महाराष्ट्रातील लोणावळ्याजवळील कार्ला या गावामध्ये आपणास या लेण्या पाहण्यास मिळतात. कार्ला गावाच्या वर असलेल्या डोंगरामध्ये या लेणी कोरलेल्या आहेत. कार्ला लेण्या मुंबई – पुणे महामार्गास लागूनच आहेत. या लेण्या मुंबईपासून जवळपास 2 तासाच्या अंतरावर आहेत आणि पुण्यापासून 1 तासाच्या अंतरावर आहेत.
सर्वात जवळचे रेल्वे स्थानक 4 किलोमीटर अंतरावर मालवली येथे आहे. या स्थानकावर पुण्याहून लोकल ट्रेनने जाता येते. रेल्वे स्थानकावरुन लेण्यांपर्यंत येण्यासाठी रिक्षा उपलब्ध आहेत. कार्ला लेण्यांपर्यंत पोहोचण्यासाठी डोंगराच्या पायथ्यापासून 350 पायर्‍या वर चढत जावे लागते. लेण्या पाहण्यासाठी भारतीयांना 25 रुपये, तर परदेशी पर्यटकांना 300 रुपये प्रवेश शुल्क आहे.
