स्वतंत्र बातमी

सीताफळ हे गोड फळ सर्वांच्या आवडीचे आहे. महाराष्ट्रात बीड, औरंगाबाद, परभणी आणि सोलापूर जिल्ह्यात ते घेतले जाते. बार्शीमध्ये ‘एनएमके-०१’ (गोल्डन) या उत्तम दर्जाच्या संकरित जातीची लागवड केली जाते. ‘लाल सीताफळ’, ‘बालानगरी’, ‘वॉशिंग्टन’ आणि ‘पुरंदर’ यांसारख्या इतर जातीसुद्धा प्रसिद्ध आहेत. बीडचे हे सर्वात प्रसिद्ध फळ आहे. मागील 4 शतकांहून अधिक काळापासून कोरड्या बालाघाट पर्वतरांगांमध्ये हे भरभराटीला आले.

संशोधनानुसार, सीताफळ 16 व्या शतकात पोर्तुगीजांनी आणले असे म्हणतात. दख्खनच्या पठारावर याची लागवड झाली. बीड जिल्हा दख्खनच्या पठारावर वसलेला असून येथे 700 हेक्टर आणि संपूर्ण महाराष्ट्रात 7000 हेक्टरपेक्षा जास्त क्षेत्रात सीताफळाचे पीक घेतले जाते.

बीड जिल्ह्यातील कैज, धारूर, मांजरसुंबा, अंबाजोगाई आणि बालाघाट पर्वतरांगा हे प्रमुख क्षेत्र आहे. देशातील सर्वाधिक उत्पादन करणारा महाराष्ट्र असल्याने फळांचे दैनंदिन बाजार दर प्रामुख्याने त्यांच्या उत्पादनावर निश्चित केले जातात. हे फळ मुंबई, पुणे, हैदराबाद, विजयवाडा, बंगळुरू आणि दिल्लीच्या बाजारपेठेत विकले जाते. सीताफळ बालाघाटच्या जंगलात आणि त्याच्या खडकाळ प्रदेशात पाण्याची कमतरता, कमी पाऊस आणि सखल माती असतानाही जंगलात पिकते. बालाघाट पर्वतरांगातील उथळ पाण्याचा निचरा होणारी माती असलेल्या खडकाळ प्रदेशात पोटॅशियमचे उच्च प्रमाण आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्ये ही विशेषत: धारूर, अंबाजोगाई आणि आष्टी येथील वैशिष्ट्यपूर्ण चवीसाठी कारणीभूत आहेत. ही बारमाही वनस्पती 2 वर्षांत ३-४ मीटर उंचीपर्यंत वाढते. या वनस्पतीचे सरासरी आयुर्मान 25 वर्षे आहे. सीताफळ हे नाजूक फळ असल्याने त्याची काढणी अत्यंत काळजीपूर्वक केली जाते. 5 वर्षांनंतर फळांचे सरासरी उत्पादन प्रति झाड सुमारे 15 किलो असते, जे हळूहळू 50 किलोपर्यंत वाढते.

बीडचे सीताफळ परिपूर्ण गोलाकार आकार, आकर्षक हिरवा रंग, उत्तम पोत आणि चव, परिपक्व झाल्यावर मलईदार पांढरा किंवा पिवळसर रंग, वजनदार, रसाळ असे हे फळ असते. यामध्ये बियांची संख्या कमी आणि गर जास्त असतो. बीडच्या सीताफळाला सन 2016 मध्ये भौगोलिक मानांकन प्रदान करण्यात आले आहे.

बीडचे सीताफळ हे कार्बोहायड्रेट्स, प्रथिने, अँटिऑक्सिडंट्स, पोटॅशियम, मॅग्नेशियम आणि तांबे यांनी समृद्ध असलेले अत्यंत पौष्टिक फळ आहे. अत्यंत नाशवंत असल्याने, काढणीनंतर शेतकऱ्यांनी पावडर, शीतपेये आणि आइस्क्रीमची प्रक्रिया सुरू करण्यासाठी या फळाचा गर साठवण्यास सुरुवात केली आहे. या गराचा वापर बासुंदी, रबडी, जाम आणि जेली यांसारख्या मिष्टान्नांमध्ये केला जातो.