स्वतंत्र बातमी

पपई हे एक उष्णकटिबंधीय फळ आहे. उच्च पौष्टिक आणि औषधी मूल्यामुळे या फळास व्यावसायिक महत्त्व आहे. पपईची लागवड ‘दक्षिण मेक्सिको’ आणि ‘कोस्टारिका’ येथे झाली. इतर फळपिकांपेक्षा ते लवकर उत्पादन नेते. एका वर्षापेक्षा कमी कालावधीत फळे देते. फळांचे उत्पादनही जास्त असते. ईशान्येकडील सर्व राज्यांच्या पायथ्याशी आणि सपाट खोऱ्यांमध्ये व्यावसायिक स्तरावर पपईची लागवड कमी-अधिक प्रमाणात केली जाते. उपलब्ध आकडेवारीनुसार 3,670 हेक्टर क्षेत्रातून वार्षिक 47,280 टन पपईचे उत्पादन मिळते. डोंगरी राज्यांत मिझोराममध्ये या पिकाखाली सर्वात जास्त क्षेत्र आहे. त्याखालोखाल त्रिपुरा आणि मणिपूर आहे. उत्पादनात मणिपूरचा सर्वाधिक वाटा असून त्यानंतर त्रिपुरा आणि मिझोरामचा क्रमांक लागतो. इसवी सन 16 व्या शतकात भारताला त्याची ओळख झाली. आता ते संपूर्ण भारतात लोकप्रिय झाले असून देशातील पाचव्या क्रमांकाचे व्यावसायिकदृष्ट्या महत्त्वाचे फळ आहे.

पपई उत्पादनात भारत जगात आघाडीवर आहे. याची वार्षिक उत्पादन सुमारे 3 दशलक्ष टन आहे. ब्राझील, मेक्सिको, नायजेरिया, इंडोनेशिया, चीन, पेरू, थायलंड आणि फिलीपिन्स हे इतर प्रमुख उत्पादक आहेत. पपई ही वनस्पती उप-उष्णकटिबंधीय भागांमध्ये देखील चांगली वाढते. अति थंड हवामान असल्यास फळे हळूहळू परिपक्व होतात. हिवाळ्याच्या हंगामात निकृष्ट दर्जाची असतात. ही वनस्पती समुद्रसपाटीपासून 1000 मीटर उंचीपर्यंत वाढू शकते, परंतु 600 मीटर उंचीवर फळांचा आकार आणि गुणवत्ता हळूहळू कमी होते. हवेतील जास्त आर्द्रता फळांच्या गोडपणावर परिणाम करते. कमी तापमानातही फळांचा गोडवा कमी होतो. फळे पिकण्याच्या काळात उबदार आणि कोरडे हवामान आवश्यक असते. कोमल आणि उथळ मुळे असलेली ही वनस्पती जोरदार वाऱ्याचा सामना करू शकत नाही. वालुकामय आणि जड चिकणमाती वगळता पपईची लागवड अनेक प्रकारच्या मातीत करता येते. पपईची मुळे पाण्यात अतिशय संवेदनशील असतात. अगदी अठ्ठेचाळीस तास पाण्यात असणेदेखील वनस्पतीसाठी घातक ठरू शकते. सेंद्रिय पदार्थाचा, पाण्याचा चांगला निचरा होणारी डोंगराळ माती या वनस्पतीसाठी उत्तम आहे. पपईचा प्रसार नेहमी बियाण्याद्वारे केला जातो.

प्रसारासाठी, बिया पिकलेल्या, मोठ्या आकाराच्या, निरोगी फळांपासून, मूलत: कीटक आणि रोगांपासून मुक्त असलेल्या मादी वनस्पतींपासून गोळा केल्या जातात. काहीवेळा, बियाणे उगवण्यास अयशस्वी होते; कारण बियाण्याची व्यवहार्यता सुमारे 45 दिवसांत पूर्णपणे नष्ट होते. बियाण्यांवरील ‘म्युसिलॅजिनस’ आवरण (सारकोटेस्टा) काढून टाकणे हे अधिक जलद आणि एकसमान उगवण करण्यास मदत करते. याकरिता बियाणे बादलीभर पाण्यात 2 ते 3 दिवस आंबवून ‘सरकोटेस्टा’ सहज काढता येतो. आंबलेल्या बिया लाकडाच्या राखेमध्ये मिसळल्या जातात. बारीक कापडाच्या तुकड्यात हलक्या हाताने चोळल्या जातात तेव्हा ‘सरकोटेस्टा’ सहज फुटतो. बाहेरील पदार्थ काढून टाकण्यासाठी बिया धुवून दुसऱ्या भांड्यात किंवा पाणी असलेल्या भांड्यात टाकल्या जातात. चांगल्या बिया पाण्यात बुडतात. खराब बिया पाण्यावर तरंगतात. बिया लगेच पेरल्या तरी चालते; किंवा सावलीत सुकल्यानंतर हवाबंद डब्यात साठवून ठेवता येतात. तथापि, बियाणे कधीही उन्हात वाळवू नये, कारण यामुळे त्यांची व्यवहार्यता पूर्णपणे नष्ट होते.

लागवडीसाठी एक चांगला निचरा होणारा उंच प्रदेश निवडला जातो. मोकळ्या आणि उंच भागात झाडे जोरदार वारा किंवा वादळाच्या संपर्कात येतात. त्यामुळे पपईची लागवड विचार करून करावी. फळांचे वजन, आकार आणि रंग यांच्या आधारे त्यांची प्रतवारी केली जाते. फळांच्या नाशवंत प्रकृतीमुळे फळांची काढणी योग्य प्रकारे न केल्यास चांगले पीक खराब होऊ शकते. फळे पूर्ण परिपक्व होईपर्यंत झाडावर ठेवावीत. सामान्यतः फळे टोकाला पिवळ्या रंगाची होऊ लागली की ती काढण्यायोग्य समजावीत. पिकल्यावर काही जातींची फळे पिवळी होतात, काही हिरवीच राहतात. झाडांवरची फळे काढताना ती ओरबाडली जाणार नाहीत, याची दक्षता घेणे गरजेचे असते.